JAK ANTYTRYNITARYŚCI UMNIEJSZAJĄ BÓSTWO JEZUSA (J 1,1C)

Niewątpliwie jednym z najbardziej niewygodnych fragmentów dla przeciwników doktryny o Trójcy Świętej (antytrynitarystów) jest werset z Ewangelii według św. Jana:

„Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo” (J 1,1).

Aby podważyć Bóstwo Jezusa Chrystusa, zauważyli oni, że w tym wersecie jest użyte dwa razy słowo „Bóg” (greckie theos), co więcej, przy tym słowie, które odnosi się do Ojca, stoi rodzajnik ho, którego brak przy słowie „Bóg” (gr. theos) odnoszącym się do Syna:

en arche en ho logos kai ho logos en pros ton theon kai __ theos en ho logos
na początek było słowo i słowo było u Boga i Bóg było słowo

(brak rodzajnika jest zaznaczony za pomocą podkreślenia: __ ).

Rodzajnik w języku greckim pełni podobną rolę co rodzajnik określony the w języku angielskim (ale pamiętajmy, że to nie jest to dokładnie to samo). Jeśli przed rzeczownikiem stoi właśnie ten rodzajnik, to nadaje mu on charakter zindywidualizowany, sugeruje, że chodzi tutaj o konkretny jego egzemplarz. Aby to lepiej zobrazować, podam dwa przykłady z użyciem rzeczownika „samochód”:

1) Samochód przestał już być marzeniem współczesnego człowieka.

W tym przypadku słowo „samochód” nie oznacza konkretnego egzemplarza, lecz samochód w ogóle, samochód jako taki.

Natomiast w zdaniu:

2) Wczoraj pomalowałem swój samochód na zielono.

mowa już jest o konkretnym egzemplarzu.

Tak więc jeśli Grek miał na myśli rzeczownik nieokreślony lub określający kategorię (jakościowy), to nie używał żadnego rodzajnika. Natomiast gdy miał na myśli rzeczownik określony, to wtedy mógł (a niekiedy nawet musiał) go użyć. Jest kilka przypadków, w których ten rodzajnik nie jest wymagany, mimo że osoba wypowiadająca się miała na myśli jakiś rzeczownik określony. Poniżej przedstawię cztery takie najważniejsze przypadki:

  • jeśli rzeczownik nie stoi w mianowniku (nominativ)
  • jeśli rzeczownik jest już określony przez inne słowo (tym słowem może być „jeden”, „jedyny” itp.; dobrym przykładem jest sformułowanie „Jedyny Bóg”)
  • jeśli w tym samym zdaniu rzeczownik się powtarza, oznacza to samo i został zdefiniowany wcześniej (reguła G. Sharpa: np. Mk 12,26: „Ja jestem Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba” – wystarczy, że rodzajnik postawimy przy pierwszym wystąpieniu słowa „Bóg”)
  • jeśli rzeczownik pełni funkcję orzecznika w zdaniu i poprzedza czasownik (reguła Colwella).

W pierwszym i czwartym przypadku zasady gramatyki nie precyzują, czy dany rzeczownik jest określony, czy nie. To powinno być odczytane z kontekstu. Natomiast słowo theos w J 1,1 odnoszące się do Jezusa podlega ostatniej regule w powyższej liście (reguła Colwella). Słowo theos odnoszące się do Syna pełni w zdaniu funkcję orzecznika (podmiotem jest „słowo”) i poprzedza czasownik „było” (gr. en).

Przeciwnicy doktryny o Trójcy Świętej (antytrynitaryści) uznali, że skoro w J 1,1 nie ma rodzajnika przy słowie theosodnoszącym się do Słowa, to należy uznać, że słowo oznaczające Syna Bożego może być przetłumaczone jako „bóg” pisane małą literą, ponieważ brak jest jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy rzeczownik theos jest określony, czy nie. To by świadczyło, że dozwolona jest tutaj interpretacja, która oddaje niższość Syna wobec Ojca.

Jak natomiast ma się prawdziwe Bóstwo do rodzajników? Prześledźmy to więc!

Nasze rozumowanie zaczniemy od podziału bóstw na kategorie:

  1. Bóg Ojciec – jako prawdziwe Bóstwo, którego nikt nie kwestionuje;
  2. Syn Boży – jako Bóg, o który rozgrywa się wieloletni konflikt (dla jednych jest to niezaprzeczalne Bóstwo równe Ojcu, dla innych jest to tylko bóstwo pisane małą literą);
  3. bóstwa, które były uważane przez pogan za prawdziwe;
  4. bóstwa, których pisowni małą literą nikt nie kwestionuje.

Śledząc dokładnie Pismo Święte Nowego Testamentu w języku oryginalnym, można zauważyć, że:

  1. Bóg Ojciec jest nazwany Bogiem – gr. theos,
    1. przy którym stoi rodzajnik:

„Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo” (J 1,1)

en arche en ho logos kai ho logos en pros ton theon kai theos en ho logos

    1. jak i bez rodzajnika:

„Nie jest On Bogiem umarłych, lecz żywych. Jesteście w wielkim błędzie” (Mk 12,27)

ouk estin __ theos nekron alla zonton polu planasthe

– w miejscu podkreślenia brak jest rodzajnika ho.

  1. Syn Boży jest nazwany Bogiem
    1. theos z rodzajnikiem:

„Tomasz Mu odpowiedział: «Pan mój i Bóg mój!»” (J 20,28)

apekrithe thomas kai eipen auto ho kurios mou kai ho theos mou

(Wart podkreślenia jest fakt, że to nie apostoł Tomasz zastosował w mowie te rodzajniki, bowiem wypowiadał się przecież po aramejsku. To św. Jan je tam wstawił, zgodnie ze swoim zrozumieniem – ten sam Ewangelista, który nie wstawił ich do J 1,1.)

„Do Syna zaś: «Tron Twój, Boże, na wieki wieków […]»” (Hbr 1,8)

pros de ton huion ho thronos sou ho theos eis ton aiona tou aionos […]

(podobnie w Hbr 1,9)

    1. jak i bez rodzajnika:

„Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo” (J 1,1)

en arche en ho logos kai ho logos en pros ton theon kai __ theos en ho logos

– w miejscu podkreślenia brak jest rodzajnika ho.

  1. Bóstwa, które były uważane przez pogan za prawdziwe Bóstwa, są nazwane theos
    1. z rodzajnikiem:

„Przywiedliście bowiem tych ludzi, którzy nie są ani świętokradcami, ani też nie bluźnią naszej bogini” (Dz 19,37)

egagete gar tous andras toutous oute hierosulous oute blasphemountas ten theon hemon

    1. jak i bez rodzajnika:

„[…] ci, którzy są ręką uczynieni, nie są bogami” (Dz 19,26)

hoti ouk eisin __ theoi hoi dia cheiron ginomenoi

– w miejscu podkreślenia brak jest rodzajnika oi.

  1. Bóstwa, których pisowni małą literą nikt nie kwestionuje, są nazwane theos
    1. z rodzajnikiem:

„[…] dla niewiernych, których umysły zaślepił bóg tego świata […]” (2 Kor 4,4) – mowa o szatanie

en hois ho theos tou aionos toutou etuphlosen ta noemata ton apiston […]

(podobnie mamy w Flp 3,19)

    1. jak i bez rodzajnika:

„A choćby byli na niebie i na ziemi tak zwani bogowie – jest zresztą mnóstwo takich bogów i panów […]” (1 Kor 8,5)

kai gar eiper eisin legomenoi __ theoi eite en ourano eite epi ges hosper eisin __ theoi polloi kai kurioi polloi

  • przy słowach theoi w miejscu podkreślenia brakuje rodzajników oi;

„Odpowiedział im Jezus: «Czyż nie napisano w waszym Prawie: ‘Ja rzekłem: Bogami jesteście’?»” (J 10,34)

apekrithe autois ho iesous ouk estin gegrammenon en to nomo humon hoti ego eipa __ theoi este

  • w miejscu podkreślenia brak jest rodzajnika oi.

Dla przypadków użycia słowa theos bez rodzajnika zostały dobrane wersety, w których występuje te słowo w mianowniku (nominativ) liczby pojedynczej lub mnogiej, ponieważ w tej formie rzeczowniki zazwyczaj wymagają rodzajników, aby były określone.

Co więcej, w Nowym Testamencie można znaleźć kilka wersetów, w których jednocześnie jest wymieniony Bóg prawdziwy i bóg pisany małą literą. Spójrzmy na dwa z nich, które wydają się bardzo ciekawe:

„[…] dla niewiernych, których umysły zaślepił bóg tego świata, aby nie olśnił ich blask Ewangelii chwały Chrystusa, który jest obrazem Boga” (2 Kor 4,4)

en hois ho theos tou aionos toutou etuphlosen ta noemata ton apiston eis to me augasai ton photismon tou euaggeliou tes dokses tou christou hos estin eikon tou theou

W tekście greckim rodzajnik stoi zarówno przy theos oznaczającym boga fałszywego, jak i theos oznaczającym prawdziwego Boga. Idąc torem rozumowania antytrynitarystów, można by powiedzieć, że szatan jest większy od Jezusa, bo Jezus został odróżniony od Boga, a szatan – nie!

„Wprawdzie ongiś, nie znając Boga, służyliście bogom, którzy w rzeczywistości nie istnieją” (Ga 4,8)

alla tote men ouk eidotes __ theon edouleusate tois phusei me ousin __ theois

W tekście greckim brak jest rodzajnika tak przy pierwszym słowie „Bóg”, jak i przy drugim. Czy wobec tego mamy traktować tych bogów jako równych sobie? Przecież brak jest tutaj wyraźnego rozróżnienia, które występuje w J 1,1. Mało tego, jeśli rozróżnienie polegające na występowaniu rodzajników przy słowie theos miałoby świadczyć o wielkości Bóstwa, to przecież w Mk 12,26 i Mk 12,27 Bóg Ojciec jest odróżniony od samego siebie!

W zdaniu „rzekł Pan do Pana mego” (gr. eipen kourios to kourio mou (Mt 22,44) przy pierwszym „Pan” (odnoszącym się do Ojca) nie zastosowano rodzajnika, a przy drugim (odnoszącym się do Syna) użyto go. Konsekwentnie należałoby uznać, że Ojciec jest mniejszym „panem” niż Jezus i przetłumaczyć to słowa jako „pan” pisane małą literą. Natomiast jeśli się weźmie pod uwagę dalszy kontekst wersetu:

„A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię: KRÓL KRÓLÓW I PAN PANÓW” (Ap 19,16),

to można by powiedzieć, że Jezus jest Panem Jahwe (Jehowy). Widzimy, do jakiego absurdu doprowadza nas takie rozumowanie!

Septuagincie (LXX) (grecki przekład Biblii hebrajskiej obowiązujący za czasów apostołów) w wersecie Ps 94,3 jest zestawiony Bóg prawdziwy i bogowie fałszywi, przy czym ten prawdziwy „Bóg” stoi w mianowniku i jest bez rodzajnika, podczas gdy „bogowie” fałszywi mają rodzajnik. Popatrzmy na ten werset w tłumaczeniu interlinearnym:

hoti __ theos megas kurios kai basileus megas epi pantas tous theous
Bo Bóg wielki Pan i król wielki nad wszystkimi bogami

W miejscu podkreślenia brak jest rodzajnika ho.

Na podstawie tych rozważań nasuwa się wniosek, że występowanie rodzajnika (bądź jego brak) przy słowie theos w żaden sposób nie świadczy o prawdziwości Bóstwa. Chcę zacytować pewne góralskie powiedzenie, które bardzo trafnie oddaje ten problem: „Jak na Hieronima jest pogoda albo ni ma, to w połowie listopada albo pada albo ni pada”.

Ale to jeszcze nie koniec argumentacji niektórych antytrynitarystów. Niektórzy z nich twierdzą, że św. Jan celowo nie użył rodzajnika przy słowie theos odnoszącym się do Syna, aby dać czytelnikowi sygnał, że tu nie chodzi o Bóstwo tej samej rangi. Myślę, że ten argument jest niedorzeczny, gdyż jeśli św. Jan chciałby nam dać to do zrozumienia, to by zrobił to w bardziej czytelny sposób niż posługiwanie się jakimiś regułami gramatycznymi. Tym bardziej że tenże autor, pisząc swoją Ewangelię, nie przywiązywał zbyt wielkiej wagi ani do gramatyki, ani do stylu. Zobaczmy, co napisali o jego stylu tłumacze Biblii poznańskiej:

„Język dzieła jest ubogi, uboższy od języka Marka, a słownictwo monotonne i jednolite. Stale powtarzają się te same słowa, co stanowi niemałą trudność dla tłumacza. Styl prymitywny, niekiedy nawet nieudolny […]”[2].

Taka konstrukcja gramatyczna była zupełnie naturalnym użyciem i zupełnie alternatywna do konstrukcji, w której występuje słowo theos z rodzajnikiem, o czym mówi nam reguła E.C. Colwella podana w 1933 r.:

„Określony orzecznik w mianowniku posiada rodzajnik, kiedy następuje po czasowniku. Nie ma zaś tego rodzajnika, jeśli poprzedza on czasownik. Orzecznik w mianowniku, który poprzedza czasownik, nie może być przetłumaczony jako nieokreślony lub «jakościowy» rzeczownik jedynie z powodu braku tego rodzajnika. Jeśli kontekst sugeruje, że orzecznik jest określony, to powinien być przetłumaczony jako określony rzeczownik, pomimo braku tegoż rodzajnika. Ta następująca reguła może być wstępnie sformułowana: Określone orzeczniki rzeczownikowe które poprzedzają czasowniki, zazwyczaj nie posiadają rodzajników”[3].

Taką właśnie sytuację obserwujemy w J 1,1:

kai __ theos en ho logos
i Bogiem było słowo

Widzimy, że czasownik „być” stoi za orzecznikiem „Bóg”, więc podlega tej regule, a co za tym idzie, było to normalne użycie pozbawione jakichkolwiek mistycyzmów gramatycznych.

Przeciwnicy doktryny Trójcy Świętej, tworząc swoją teorię na temat wersetu J 1,1, najwyraźniej nie przyjrzeli się bliżej wersetowi J 1,18:

„Boga nikt nigdy nie widział, Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, [o Nim] pouczył”.

__ theon oudeis heoraken popote monogenes theos ho on eis ton kolpon tou patros ekeinos exegesato

Przy pierwszym rzeczowniku theon, odnoszącym się do Boga Ojca, nie ma rodzajnika, więc nie wiadomo, czy jest on określony, czy nie (ponieważ nie jest w mianowniku – patrz wyżej). Natomiast drugie słowo theos, odnoszące się do Syna, jest określone przez słowo „Jednorodzony”. Zwróćmy uwagę, na to, co sprawia, że rzeczownik jest określony lub nie. Jeśli jakieś inne słowo określa rzeczownik, czyniąc go konkretnym, wyraźnie wskazanym, co nadaje mu charakter jedyny w swoim rodzaju – to czyni go rzeczownikiem określonym! Ewangelista, stosując słowo „Jednorodzony” miał na myśli jedynego Syna Bożego, ponieważ „jednorodzony” to po grecku monogenes, czyli „jedyny rodzony”, „jedynak”, ten i żaden inny. Tym słowem określił więc słowo theos odnoszące się do Syna! Wobec tego mamy sytuację odwrotną niż w J 1,1 – tam słowo theos odnoszące się do Boga Ojca było określone, a słowo theos odnoszące się do Jezusa – nie wiadomo: określone czy nieokreślone. Natomiast w przypadku J 1,18 sytuacja jest przeciwna.

Na zakończenie cytat, który pochodzi z Biblii poznańskiej (znajdujemy tam przypis do wersetu J 1,1):

Słowo było u Boga. Przyimek pros (= u) wyraża bliskość i wewnętrzną łączność, podkreśla również różnicę między Słowem a Bogiem. Różnica ta nie dotyczy natury, bo rzeczownik «Bóg» (z rodzajnikiem ) oznacza w NT zazwyczaj Osobę Ojca (por. najbardziej charakterystyczny przykład 2 Kor 13,13), ale Osób w Bogu. Podkreślając różnicę między Słowem i Bogiem, Autor nie twierdzi bynajmniej, że Słowo jest kimś innym aniżeli jedyny Bóg ani że jest ono innym Bogiem, ani też że nie jest ono Bogiem. Już w następnym zdaniu stwierdza najwyraźniej, że Słowo było Bogiem: Theos (bez rodzajnika) oznacza naturę Bożą, wspólną wszystkim trzem Osobom Boskim. Słowo, różne od Ojca jako Osoba, jest z Nim identyczne pod względem natury, jest Bogiem […]”[4].

Podsumowując, należy stwierdzić, że brak rodzajnika przy słowie theos w żaden sposób niczego nie ujmuje prawdziwemu Bóstwu. O tym, czy możemy słowo theos przetłumaczyć jako „Bóg”, czy „bóg”, musimy się kierować tylko i wyłącznie kontekstem. Nawet jeśli rzeczownik theos nie jest określony i wskazuje na cechę, to w żaden sposób nie uprawnia nas to do oddania go jako „bóg”. Do takiego tłumaczenia może nas uprawniać jedynie kontekst.

Wszystkie podkreślenia zostały dodane przez autora, a biblijne cytaty pochodzą z Biblii Tysiąclecia.

Grzegorz Żebrowski
(październik 2003)


P R  Z Y P I S Y :
[1] Autor jest twórcą apologetycznej strony: www.trynitarysci.republika.pl poświęconej przede wszystkim obronie dogmatu o Trójcy.
[2]Wstęp do Ewangelii wg św. JanaBiblia poznańska, wyd. 3, Poznań 1999, s. 218.
[3] E.C. Colwell, A Definite Rule for the Use of the Article in the Greek New Testament, „Journal of Biblical Literature” t. LII (1933), s. 20.
[4]Biblia poznańska, dz. cyt., s. 220-221.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

CAPTCHA ImageChange Image