WSPÓLNA KONSULTACJA ŚWIATOWEJ RADY KOŚCIOŁÓW I ŚWIATOWEJ FEDERACJI LUTERAŃSKIEJ POŚWIĘCONA NOWYM RUCHOM RELIGIJNYM

My, uczestnicy tej konsultacji, przybyliśmy zarówno z Europy i Ameryki Północnej, jak i z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Reprezentowaliśmy Kościoły lokalne, instytucje wyznaniowe lub ekumeniczne, uniwersytety oraz ośrodki badawczo-dokumentacyjne, wnieśliśmy nasze doświadczenia we współżyciu z nowymi ruchami religijnymi i ludźmi, którzy są zwolennikami tychże ruchów. Chociaż nasza dyskusja koncentrowała się przede wszystkim na Europie i Ameryce Północnej, gdzie w ciągu ostatnich dwudziestu lat powstała wielka liczba nowych ruchów religijnych, odnieśliśmy także korzyści z szerszej dyskusji na temat licznych nowych religii powstających w Japonii w ciągu ostatnich czterdziestu lat, i gwałtownego rozwoju nowych ruchów religijnych w Afryce. Z perspektywy Azji przypomniano nam o pojawieniu się w ostatnich latach agresywnych, sekciarskich form chrześcijaństwa, przejawiających się pod postacią nowych ruchów religijnych. Z perspektywy Ameryki Łacińskiej przypomniano o zaangażowaniu ideologicznym niektórych nowych ruchów religijnych.

I. WSTĘP

Co rozumiemy przez pojęcie „nowych ruchów religijnych?” Generalnie zgadzamy się, że termin „nowe ruchy religijne” obejmuje ogromny wachlarz ruchów, które bardzo się różnią między sobą pochodzeniami i wierzeniami, strukturą i organizacją oraz prezentowanym przez siebie własnym wizerunkiem. Zatem, zwłaszcza w skali regionalnej i lokalnej, trzeba w sposób zróżnicowany, dostrzegając niuanse, patrzeć na to, co się rozumie przez „nowe ruchy religijne”. Są ruchy wywodzące się z tradycji wschodnich; są ruchy wyrosić raczej z grup sekciarskich, mających źródła w tradycji chrześcijańskiej; są też takie, które wyłoniły się ze zderzenia tradycji pierwotnych lub społeczności plemiennych z religiami uniwersalnymi; są także liczne grupy okultystyczne i gnostyczne. Ponadto w tych głównych grupach też istnieje wielkie zróżnicowanie. Ogromnie zróżnicowane są nowe tradycje wschodnie, gdzie spotykamy wiele typów guru i wiele rodzajów praktyk, w których kładzie się nacisk czy to na jogę, czy to na modlitwy, czy na medytację. Podobnie wielce zróżnicowane są ruchy oparte na chrześcijaństwie, począwszy od „starych nowych ruchów religijnych”, jak świadkowie Jehowy, mormoni i wyznawcy chrześcijańskiej nauki (Christian Science), aż do ruchów nowszych, jak Kościół Lokalny i Kościół Unifikacji (Zjednoczenia – przyp. red.). Niektórzy spośród przedstawicieli tych ruchów o korzeniach chrześcijańskich uważają za swój cel odbudowę prawdziwego Kościoła, zadaniem innych jest doprowadzenie do wypełnienia misji chrześcijańskiej. Pod względem organizacyjnym niektóre nowe ruchy religijne są bardzo ścisłymi wspólnotami, inne mają luźniejszą strukturę, jako „ruchy” połączone wspólnym nauczaniem i praktykami, ale nie codziennym życiem i zwyczajami. Jeden ruch może się składać z wielu kręgów osób zaangażowanych, od szerokiego zewnętrznego kręgu zainteresowanych do ścisłego wewnętrznego kręgu gorliwych wyznawców.

W sumie, w tym, co postrzegamy jako „nowe ruchy religijne”, panuje wielka różnorodność, i musimy zważać na to, by nasza reakcja na poszczególne ruchy lub na specyficzne przejawy ich działalności nie odbijała się na naszym rozumieniu nowych ruchów religijnych jako całości. W istocie rzeczy, chociaż dla wygody używamy tego terminu, nie ma nic takiego, jak „nowe ruchy religijne” jako całość, ponieważ te, pojawiające się teraz tradycje są równie różnorodne i złożone, jak dawne tradycje religijne. Stawiają też przed Kościołami i chrześcijanami częściowo te same problemy.

II PYTANIA I PROBLEMY

Zastanawiając się nad „nowymi ruchami religijnymi” wzięliśmy pod uwagę i przedyskutowaliśmy cztery kwestie:

  1. Jak rozumiemy „nowość” nowych ruchów religijnych w szerszym kontekście dokonującej się odnowy i przemiany religijnej?
  2. Jak rozumiemy nie tylko te „ruchy” per se, ale i reprezentowane światopoglądy i wizje? W jaki sposób są one wyzwaniem dla naszego własnego światopoglądu?
  3. Jak rozumiemy misję i metody misyjne nowych ruchów religijnych?
  4. W jaki sposób oraz w jakim zakresie chronimy prawa nowych ruchów religijnych do własnej działalności, chociaż może być radykalnie nie zgadzamy się z ich wierzeniami i światopoglądem?

A. Odnowa: co jest „nowe”?

 Tradycje religijne to nie statyczne struktury, lecz dynamiczne, stale się zmieniające realia. Rozrastają się i zmieniają z biegiem czasu, a wzrost ten może być przyśpieszany przez zmiany polityczne, ekonomiczne, techniczne lub ideologiczne. Odnowę religijną i stałe wyłanianie się „nowych ruchów religijnych” widzimy w całej długiej i zróżnicowanej historii tradycji chrześcijańskiej. Można to dostrzec w pojawieniu się chrześcijańskich ruchów sekciarskich i wyznaniowych, i w powstaniu ruchu nowego wyzwolenia czy ruchu feministycznego.

 Zatem współczesne tradycje religijne zmieniają się i nowe ruchy wyrastają w zetknięciu się i wzajemnym oddziaływaniu tradycji, przekraczając granice geograficzne i kulturowe. W tym sensie „nowe” może znaczyć „nowe dla nas”. Kiedy buddyzm po raz pierwszy dotarł z Indii do Chin albo chrześcijaństwo z Europy do niektórych części Afryki, to były to w pewnym sensie „nowe ruchy religijne”. Podobnie grupy hinduistyczne lub buddyjskie nowe dla Zachodu określa się jako „nowe” ruchy religijne.

 „Nowe” może odnosić się również do dynamicznego ducha wielu z tych ruchów, kładących nacisk na odrodzenie lub odnowę starych tradycyjnych religii. Takie odrodzenie może się manifestować ponownym akcentowaniem uzdrawiania, nową interpretacją i nowym podejściem do Pisma Św., a nawet wiarą w nowe objawienie – co może niekiedy nadawać nowy sens nadziejom na przyszłość.

 „Nowe” może odnosić się również do religii alternatywnych, ruchów będących religiami „wyłaniającymi się” lub „protestującymi” przeciwko ustalonej tradycji. W Niemczech wiele nowych ruchów religijnych określa się terminem „religie młodzieżowe” dlatego, że przyciągają one głównie młodych ludzi.

 „Nowe” samo w sobie niekoniecznie jest dobre lub złe, słuszne albo błędne. „Nowe” przynosi niekiedy odnowę, a niekiedy wymaga surowej krytyki ze strony starego.

 Podczas gdy dla niektórych młodych ludzi ruchy są atrakcyjne, bo wyrażają bunt przeciwko autorytetowi, to innych przyciągają ruchy bardziej dualistyczne, ze względu na wyraźny autorytet i ład jaki proponują. Kościoły, uczestnicząc w dialogu z młodymi ludźmi z nowych ruchów religijnych, powinny wykorzystać tę okazję do wzajemnej krytyki i odnowy.

B. Ruchy i światopoglądy

 Nasze spotkanie, jako chrześcijan, z nowymi ruchami religijnymi, zwłaszcza ze wschodnimi ruchami religijnymi na Zachodzie, łączy się z szerszym i ważniejszym spotkaniem z innymi światopoglądami. Zetknięcie się z takimi ruchami religijnymi jest w istocie częścią i etapem spotkania Zachodu z tradycją i światopoglądem hinduistycznym, buddyjskim i innymi tradycjami i światopoglądami azjatyckimi. Te ruchy wschodnie często same podlegają zmianom w wyniku zetknięcia się z Zachodem.

 Światopogląd to całościowy obraz kosmosu, „uporządkowanego wszechświata”. Zawiera w sobie pojmowanie Bóstwa, pojmowanie istoty ludzkiej w jej odniesieniu do tego, co boskie, rozumienie przeszłości i przyszłości. Jest to pełny obraz życia i jego sensu.

 Wiele nowych ruchów religijnych ma w pełni sformułowany światopogląd, z gotowymi odpowiedziami na różnorodne pytania, zadawane przez ludzi, na temat jego sensu. „Religia” nie jest po prostu zestawieniem działań, praktyk i wierzeń: religia łączy się z całkowitym zaangażowaniem się na rzecz wspólnoty z jasnym poczuciem jej miejsca w porządku rzeczy. To „jasne” poczucie może niekiedy przyjąć formy totalitarne, majestatyczne lub apokaliptyczne. Niemniej jednak wielu chrześcijan, zwłaszcza młodych ludzi, jest podatnych na przekonywanie przez innych, ponieważ zniechęca się ich i nie stwarza się im okazji do głębszego lub konkretnie lepszego zastanowienia nad światopoglądem chrześcijańskim.

 Te liczne wschodnie tradycje religijne, które są nowe dla Zachodu, przyniosły nam elementy odmiennych światopoglądów, światopoglądów, które weszły w szerszy obieg kulturowy niż same te ruchy. Stawia to przed nami jako chrześcijanami, istotne pytania: co to znaczy, kiedy się mówi o wielu „bogach” czy sposobach pojmowania ich bóstwa zamiast o jednym Bogu? Co znaczy, jeśli się mówi, że człowiek jest potencjalnie istotą boską? Albo kiedy się mówi o potrzebie oświecenia lub przebudzenia a nie o potrzebie odkupienia? Co oznacza w różnych światopoglądach mówienie o historii i zaangażowaniu społecznym? Co oznacza mówienie raczej o reinkarnacji niż o zmartwychwstaniu? Co to znaczy, jeśli się mówi o świecie przyrody jako stanowiącym organiczną całość, wzajemne powiązanym i wzajemnie zależnym, jak to jest w wypadku wschodniej kosmologii, albo o stworzeniu w myśli tradycji biblijnej? Co to znaczy „dyscyplina” duchowa (joga) lub bycie uczniem guru, którego uważa się za boga? Co to znaczy „aśram” lub „kościół” jako wspólnota społeczna? Zetknięcie się z innymi światopoglądami może nam, na wiele sposobów, pomóc w wyraźniejszym widzeniu własnego światopoglądu i formułowaniu go.

C. Misja i metody nowych ruchów religijnych

 Jakie jest poczucie misji nowych ruchów religijnych i jakie są ich metody misyjne? Ludzie poinformowani i znający różne te ruchy odpowiadają natychmiast, że są one nader różnorodne, wywodzą się z rozmaitych historycznych rodzin wyznaniowych, mają zróżnicowane zadania, cele i metody pracy. Stereotypowe traktowanie działalności misyjnej i metod stosowanych przez nowe ruchy religijne może tylko prowadzić do nieporozumień.

 Jaka jest ich misja? Ważne jest, by dostrzec, że nowe ruchy religijne faktycznie mają poczucie misji i wizję świata, który chcą stworzyć. Niektóre z nich uważają, że muszą wzywać „wybranych” spośród upadłych na tym świecie, że tylko one posiadają pełne posłannictwo zbawienia. Inne przyznają, iż pozostałe religie mogą dysponować częściową prawdą, ale że nowy ruch ma wyłączność na doskonałe jej rozumienie, w którym inni mogą uczestniczyć. Jeszcze inne grupy mają wizję eklektyczną, która według nich, ujmuje prawdę innych religii w formę jednego poglądu na świat.

 Co sądzić o ich misji politycznej i społecznej? Poczucie misji faktycznie może się nie ograniczać do indywidualnych nawróceń lub indywidualnego zaangażowania, lecz zawierać w sobie także misje polityczne i społeczne. Musimy poważnie traktować wymiar wizji nowych dynamicznych grup religijnych lub quasi – religijnych, jak nam Europejczykom stale o tym przypomina doświadczenie z ruchem narodowosocjalistycznym. Powinniśmy doceniać takie wizje polityczno-społeczne, kiedy są wzbogaceniem życia, i krytykować je, kiedy zawierają w sobie możliwość tyranii lub wypaczenia, jednocześnie badając naszą własną chrześcijańską wizję i działalność misyjną z zastosowaniem tych samych wysokich kryteriów uczciwości i wnikliwości.

 Co sądzić o metodach oszukańczych lub o posługiwaniu się przymusem? Jest to szczególnie ważne, ponieważ twierdzenia o stosowaniu metod oszustwa lub przymusu są szeroko rozpowszechnione. Nie ulega wątpliwości, że w niektórych wypadkach te twierdzenia są prawdziwe lub częściowo prawdziwe. Kościoły przy wielu okazjach potępiały stosowanie w działalności misyjnej metod przymusu, czy to chodziło o nasze własne, czy cudze misje. Powinniśmy być świadomi i ostrożni wobec gorliwości tych ruchów w poszukiwaniu zwolenników. Jednocześnie powinniśmy odrzucać bezpodstawne twierdzenia o oszustwie lub przymusie.

D. Prawa ludzkie i wolność religijna

Artykuł 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka głosi, że każdy człowiek ma prawo wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje swobodą zmiany wyznania lub wiary oraz swobodą głoszenia swego wyznania lub wiary bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie i prywatnie, przez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i przestrzeganie obyczajów.

 Niektóre z problemów, jakie powstały w związku z nowymi ruchami religijnymi, wiążą się nie tylko z ich teologią i światopoglądem czy też ich poczuciem i metodami misji, lecz także z dziedziną praw człowieka i wolności ludzkiej: praw tych grup do istnienia i do pozyskiwania zwolenników przez nawracanie.

 W tej sferze wolności można dokonać dalszych rozróżnień: osoba musi mieć pełną swobodę głoszenia swoich przekonań religijnych. Jednakże w sferze działania postulaty wolności religijnej nie mogą w normalnych warunkach stanowić obrony gwałcenia prawa karnego, jak i stosowania przemocy wobec innych; rządy powinny jednak zezwalać na wyjątki w zakresie prawa cywilnego w związku z przekonaniami religijnymi, nawet jeśli potrzebna byłaby modyfikacja prawa – o ile nie można dowieść, że taka działalność przynosi szkodę innym.

 Nie można domagać się wolności religijnej dla jednych, jeśli się jej odmawia innym. (Haniebna była długa historia prześladowań zarówno religijnych, jak i obywatelskich, łącznie z prześladowaniami anabaptystów, metodystów, mennonitów, kwakrów i innych w ciągu minionych wieków historii chrześcijaństwa.) Czujność w kwestii nietolerancji i dyskryminacji religijnej uwidoczniła się jeszcze wyraźniej w przyjętej przez ONZ w 1981 i 1984 r. Deklaracji o Wyeliminowaniu Wszelkich Form Nietolerancji i Dyskryminacji ze względu na Religię lub Wiarę.

III. ZALECENIA

Zastanawiając się nad tym, jaka powinna być reakcja Kościołów na nowe ruchy religijne, nie rozpoczynamy dyskusji w próżni. Kościoły i rady Kościołów reagowały w różny sposób, w formalnych oświadczeniach i w literaturze religijnej, na nowe ruchy religijne. Jednak jeszcze nadal jest wiele do zrobienia, przekazujemy więc następujące zalecenia Kościołom należącym do Światowej Rady Kościołów i do Światowej Federacji Luterańskiej.

1. Nauczanie

a. Zalecamy, by seminaria i wydziały teologiczne poważnie potraktowały swoją odpowiedzialność za przygotowanie duchowieństwa i chrześcijan świeckich dla świata pluralistycznego pod względem religijnym, biorąc pod uwagę że nowe ruchy religijne są częścią tego pluralizmu,

b. Zalecamy, by Kościoły przejrzały swoje materiały oświatowe w świetle pluralizmu religijnego w ogólności i pojawienia się nowych ruchów religijnych w szczególności. Zdajemy sobie sprawę, że to może. wymagać przygotowani nowych materiałów do nauczania.

c. Zalecamy ponowne położenie nacisku na formację duchową w kontekście naszej własnej wiary. Zdajemy sobie sprawę, że poważne traktowani nowych ruchów religijnych zmusza chrześcijan do głębszego rozumienia i wyraźniejszego głoszenia własnej wiary.

d. Zalecamy, by Światowa Rada Kościołów i Światowa Federacja Luterańska zbadały możliwość utworzenia ekumenicznej sieci wymiany informacji o nowych ruchach religijnych. Mogłaby ona obejmować ośrodki studiów i b dań, Kościoły członkowskie, krajowe i lokalne rady Kościołów oraz pojedyncze osoby dysponujące doświadczeniem w dziedzinie nowych ruchów religijnych.

2. Dialog

a. Dialog międzyreligijny toczy się we wspólnotach, gdzie ludzie wyznający różne religie żyją jako sąsiedzi we wspólnym otoczeniu. Tam, gdzie członkowie nowych ruchów religijnych stanowią część wspólnoty, zalecamy dialog z tymi ruchami. Aby stworzyć podstawę zaufania i szczerości, może się okazać potrzebne, by ewentualne próby dialogu dokładniejszego i bardziej formalnego były poprzedzone „dialogiem” w codziennym życiu.

b. Zalecamy opracowane przez ŚRK „Wytyczne w sprawie dialogu” jako pomoc dla członków Kościoła w rozważaniach o znaczeniu dialogu i jako ogólne wytyczne, które mogłyby kierować naszym własnym uczestnictwem w dialogu z wyznawcami innych religii.

c. Mogą istnieć odrębne „wytyczne” o szczególnym znaczeniu dla dialogu z członkami nowych ruchów religijnych:

  • Partnerzy dialogu powinni mieć swobodę „określenia się samemu”, a nie być określani przez wizerunki czy stereotypy wytworzone przez innych.
  • Podejmujemy dialog z ludźmi, a nie z etykietkami lub systemami.
  • W dialogu nie powinno się porównywać własnych ideałów ze słabościami innych religii.
  • Partnerzy dialogu powinni być świadomi ewentualnego zaangażowania ideologicznego każdego z nich i szerszej wizji politycznej i społecznej swoich tradycji.

d. Podjęcie dialogu nie oznacza, że się popiera idee lub działania innych, czy się pod nimi podpisuje. Dialog nie oznacza też, że wszyscy się ze sobą zgodzą. Częścią dialogu jest również twórcze napięcie wytwarzane przez obopólną krytykę.

e. W klimacie obawy, nieufności czy przeinaczeń partnerzy dialogu powinni być świadomi potrzeby całkowitej uczciwości, która konieczna jest do przygotowania gruntu pod owocny dialog. Grupy kościelne powinny dyskutować nad problemami, które mogą się wyłonić na płaszczyźnie lokalnej w wyniku dialogu z wyznawcami nowych ruchów religijnych. Prowadząc ten dialog nie należy zniechęcać się mogącymi powstać trudnościami lub zarzutami, że rozmawiając z przedstawicielami nowych ruchów religijnych aprobujemy ich działalność, lecz że przedstawiciele tych ruchów wykorzystują rozmowy z nami jako forum dla prowadzenia działalności misyjnej.

f. Z uwagi na wielką różnorodność nowych ruchów religijnych, natura dialogu, a nawet możliwość dialogu będą zależeć w znacznym stopniu od sytuacji miejscowej.

3. Urząd duchowny i odnowa Kościoła

a. Zalecamy, by Kościoły, zwłaszcza Kościoły lokalne i regionalne rady Kościołów, poważnie potraktowały szczególne zadania urzędu duchownego wobec ludzi będących pod wpływem nowych ruchów religijnych. Może to obejmować aktywne sprawowanie tego urzędu wobec tych, którzy są lub byli członkami nowych ruchów religijnych.

b. Posługiwanie kościelne wobec ludzi, zwłaszcza młodych, którzy są byłymi, obecnymi lub potencjalnymi członkami nowych ruchów religijnych, jest szczególnie ważne i może zachodzić konieczność jego sprawowania wszędzie, gdzie są ci ludzie, nie tylko w Kościele. Niezbędne jest elastyczne sprawowanie urzędu posługiwania – posługiwanie świeckich, posługiwanie na ulicy, posługiwanie nauczające albo posługiwanie odwiedzin.

c. Kościoły powinny traktować poważnie krytykę, jaka wyrasta z pojawienia się tylu nowych i alternatywnych religii. Jaka jest kondycja duchowa naszych własnych Kościołów? Jak żywotne jest nasze poczucie wspólnoty i przynależności? Jakie wizje i nadzieje mamy na przyszłość?

d. W tym, co przyciąga ludzi do wielu nowych ruchów religijnych, jest wyraźnie widoczny głód głębszej duchowości i uporządkowania życia przez regularną dyscyplinę duchową. Czy Kościoły mogą ponownie odkryć niektóre źródła duchowego przewodnictwa i dyscypliny, będące zaniedbaną częścią naszego własnego chrześcijańskiego dziedzictwa? Czy możemy zareagować przez odnowę i pogłębienie własnego życia duchowego? Czy możemy wytworzyć tętniące życiem ośrodki duchowości chrześcijańskiej?

4. Pracować ekumenicznie

a. Zalecamy, by w takim zakresie, jak to możliwe, Światowa Federacja Luterańska i Światowa Rada Kościołów współpracowały z odpowiednimi sekretariatami watykańskimi i z partnerami długofalowego dialogu w kontynuowaniu działalności w tej dziedzinie, łącznie z możliwością odbywania konsultacji międzynarodowych wspólnie z przedstawicielami wybranych nowych ruchów religijnych.

b. Zachęcamy Kościoły lokalne i regionalne gremia wyznaniowe, by współpracowały ekumenicznie na swoim terenie z Kościołami protestanckim, katolickim i prawosławnym, kontynuując wysiłki dla zrozumienia nowych ruchów religijnych i współdziałania z nimi. Jako krok w tym procesie zalecalibyśmy ekumeniczne studia nad watykańskim „Raportem o sektach albo nowych ruchach religijnych”.

Zalecenia specjalne

Zalecamy zorganizowanie konsultacji przedstawicieli Światowej Federacji Luterańskiej, Światowej Rady Kościołów i, jeśli to możliwe, Watykan z przedstawicielami nowych ruchów religijnych w celu przedyskutowania wszystkich aspektów praw człowieka i innych zagadnień. Zadaniem tej konsultacji byłoby opracowanie pewnych wytycznych, wyrażających potrzeby i interesy wszystkich stron w zakresie ochrony wolności i integralności, zarówno w sferze indywidualnej, jak i zbiorowej.

Na taką konsultację należałoby zaprosić jednakową liczbę uczestników ze strony Kościołów chrześcijańskich i ze strony nowych ruchów religijnych; każda strona powinna pokryć koszt uczestnictwa własnych przedstawicieli i swój udział w wydatkach ogólnych.

Tłumaczenie: J. Kruczyńska

Artykuł ukazał się w: „Studia i Dokumenty Ekumeniczne”, nr 4 (1987), s.56-76

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

CAPTCHA ImageChange Image