SZACUNEK CZY CZEŚĆ? (J 5,23)
Jednym z bardziej wymownych fragmentów świadczących o równości majestatu Boga Ojca i Jego Syna jest fragment z Ewangelii wg św. Jana:
„[…] aby wszyscy oddawali cześć Synowi, tak jak oddają cześć Ojcu. Kto nie oddaje czci Synowi, nie oddaje czci Ojcu, który Go posłał”[2] (J 5,23).
Takie tłumaczenie tego wersetu jest niezgodne z nauką ŚJ, którzy uważają, że Boska cześć należy się tylko samemu Jehowie Bogu. Dlatego stwierdzili oni, że przytoczony werset powinien zostać przetłumaczony tak, aby mówił on o okazywaniu szacunku, a nie czci. Tłumacze Przekładu Nowego Świata (Biblia Świadków Jehowy) przetłumaczyli więc go w sposób następujący:
„[…] aby wszyscy szanowali Syna, tak jak szanują Ojca. Kto nie szanuje Syna, ten nie szanuje Ojca, który go posłał” (J 5,23 – Przekład Nowego Świata, dalej: PNŚ).
Ale czy taka interpretacja tego wersetu jest poprawna? Cały problem sprowadza się do użytego w tym wersecie słowa timao – (czasownik) i time (jego wersja rzeczownikowa). Aby poznać znaczenie tego słowa, sięgnijmy do Wielkiego słownika grecko-polskiego Nowego Testamentu[3]. Znajdujemy tam na jego temat:
timao: […] określać wartość, oceniać, szacować, oddawać cześć, czcić; okazywać szacunek.
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że nie możemy nic zarzucić Świadkom Jehowy, gdyż taka interpretacja jest możliwa. Mało tego, na potwierdzenie swoich teorii znajdują oni wersety, w których występuje identyczne słowo, jednoznacznie mówiące o oddawaniu szacunku4[]:
– Mt 15,4: „Bóg przecież powiedział: «Czcij ojca i matkę»; oraz: «Kto złorzeczy ojcu lub matce, niech śmierć poniesie»” – szacunek dla rodziców
– 1 Tm 5,3: „Miej we czci te wdowy, które są rzeczywiście wdowami” – szacunek dla wdów
– 1 P 2,17: „Wszystkich szanujcie, braci miłujcie, Boga się bójcie, czcijcie króla!” – szacunek dla ludzi i króla.
Świadkowie Jehowy niemal w każdym miejscu słowa time i timao przetłumaczyli jako „szanować” i „szacunek”. Natomiast nie zrobili tego chociażby w tym wersecie:
„[…] gdyż zostaliście kupieni za określoną cenę (gr. times – dopełniacz, liczba mnoga, rodzaj żeński od time). Wychwalajcie więc Boga w ciele waszym” (1 Kor 6,20 – PNŚ).
Skąd ten brak konsekwencji? Przede wszystkim stąd, że to kontekst decyduje o znaczeniu tłumaczonego słowa. W języku polskim nie ma idealnego odpowiednika słowa time, takiego że w każdym przypadku można zastąpić je dokładnie jednym i tym samym polskim wyrazem. Dlatego i tym razem powinniśmy się posłużyć kontekstem, aby zrozumieć, w jakim znaczeniu słowo to występuje w konkretnym miejscu. Greckie słowo timao („czcić”, „szanować”) ma jedno znaczenie, ale jego rozpiętość semantyczna jest taka duża, że nie jest możliwe precyzyjne oddanie go za pomocą jednego i tego samego słowa po polsku. Jego jakość rozciąga się od „małego timao”, które się należy ludziom, do „wielkiego timao” – które się należy wyłącznie Bogu. Tak więc w tym przypadku w języku polskim „rozbito” ten wyraz na „szanować” – gdy chodzi mały wymiar szacunku, i na „czcić” – gdy chodzi o jego większy wymiar i o taki, który jest zarezerwowany wyłącznie dla Boga. Powołując się na wyżej wspomniany słownik, że wyraz timao można przetłumaczyć również przez „czcić”, spytajmy ŚJ, w jakim przypadku można to uczynić (prosząc o podanie konkretnych wersetów) i czym należałoby się przy tym kierować. To majestat (a w zasadzie różnica majestatu) stanowi kontekst dla wyrazu, nadając mu odpowiedni wymiar. Inną cześć musi oddawać poddany królowi, a inną cześć musi mu oddawać inny król, który jest mu równy co do majestatu. To, że czasownik timao w kontekście relacji człowieka do Boga kojarzy się z kultem, świadczy następujący werset:
„Odpowiedział im: «Słusznie prorok Izajasz powiedział o was, obłudnikach, jak jest napisane: Ten lud czci (od gr. timao) Mnie wargami, lecz sercem swym daleko jest ode Mnie. Ale czci (od gr. sebomai) Mnie na próżno, ucząc zasad podanych przez ludzi»” (Mk 7,6-7).
Tak więc widać, że w tym kontekście wyrazy timao i sebomai są synonimami, przy czym ten drugi oznacza czynność ludzi polegającą na „oddawaniu czci”[5]; porówanaj inne miejsca występowania tego wyrazu w NT: Mt 15,9, Dz 18,13, 19,27.
Aby lepiej ukazać tę prawdę, jak kontekst wpływa na znaczenie tłumaczonego słowa, posłużę się przykładem fikcyjnym, gdzie pan Smith dokonuje tłumaczenia z języka polskiego na język angielski (najlepiej znany nam język obcy):
Pan Smith dostał do przetłumaczenia tekst z języka polskiego na angielski. Podczas tłumaczenia w pewnym momencie zobaczył następujące zdanie: „To miasto jest najmniejsze ze wszystkich miast”. W tym przypadku słowo „miasto” przetłumaczył jako town, co w języku angielskim oznacza miasto, które swoją wielkością jest większe od wioski, a mniejsze od wielkiej metropolii. Następnie parę stron dalej pan Smith zobaczył zdanie, które mówiło już o innym mieście, a brzmiało ono następująco: „To miasto jest tak duże jak Nowy Jork”. Przez chwilę pomyślał i stwierdził, że zna już odpowiednik słowa „miasto” – czyli town – i oddał to zdanie następująco: This town is as big as New York. W tym momencie nieświadomie sprowadził zarówno Nowy Jork, jak i to opisywane miasto do rangi małego miasteczka. W tym drugim przypadku, aby uniknąć tego błędu, powinien użyć słowa city zamiast town. Podobnie zrobili ŚJ, tłumacząc werset J 5,23. Umniejszyli cześć, jaka się należy zarówno Bogu Ojcu, jak i Synowi.
Uwzględniając powyższe rozważania odnośnie do wersetu J 5,23, należy stwierdzić, że taka sama cześć, jaka się należy Bogu Ojcu, należy się również Jezusowi. Werset ten jest klasycznym przykładem równości majestatu, ze względu na użyte tutaj wyrażenie „tak jak”:
„[…] aby wszyscy oddawali cześć Synowi, tak jak (kathos) oddają cześć Ojcu. Kto nie oddaje czci Synowi, nie oddaje czci Ojcu, który Go posłał” (J 5,23).
W Piśmie Świętym mamy pewien dobitny przykład oddawania takiej samej czci zarówno Ojcu, jak i Synowi:
„A wszelkie stworzenie, które jest w niebie i na ziemi, i pod ziemią, i na morzu, i wszystko, co w nich przebywa, usłyszałem, jak mówiło: «Zasiadającemu na tronie i Barankowi błogosławieństwo i cześć, i chwała, i moc, na wieki wieków!». A czworo Zwierząt mówiło: «Amen». Starcy zaś upadli i oddali pokłon” (Ap 5,13-14).
Poniżej podaję wersety, które zawierają w sobie te słowo timao bądź time (w odpowiedniej formie gramatycznej), aby na przykładzie tłumaczenia BT ukazać, jak wielka jest rozpiętość znaczeniowa tegoż słowa:
– członki ciała
1 Kor 12,23: „[…] a te, które uważamy za mało godne szacunku, tym większym obdarzamy poszanowaniem. Tak przeto szczególnie się troszczymy o przyzwoitość wstydliwych członków ciała”
– bracia chrześcijanie (ogólnie)
1 P 2,17: „Wszystkich szanujcie, braci miłujcie […]”
Dz 28,10: „Oni to okazali nam wielki szacunek, a gdyśmy odjeżdżali, przynieśli wszystko, co nam było potrzebne”
Rz 12,10: „W miłości braterskiej nawzajem bądźcie życzliwi. W okazywaniu czci jedni drugich wyprzedzajcie”
– wdowy
1 Tm 5,3: „Miej we czci te wdowy, które są rzeczywiście wdowami”
– żony
1 P 3,7: „Podobnie mężowie we wspólnym pożyciu liczcie się rozumnie ze słabszym ciałem kobiecym! Darzcie żony czcią jako te, które są razem z wami dziedzicami łaski, [to jest] życia, aby nie stawiać przeszkód waszym modlitwom”
– rodzice
Mt 15,4: „Bóg przecież powiedział: «Czcij ojca i matkę […]»”
– właściciele niewolników
1 Tm 6,1: „Wszyscy, którzy są pod jarzmem jako niewolnicy, niech własnych panów uznają za godnych wszelkiej czci, ażeby nie bluźniono imieniu Boga i [naszej] nauce”
– królowie
1 P 2,17: „[…] czcijcie króla!”
– prorocy
J 4,44: „Jezus wprawdzie sam stwierdził, że prorok nie doznaje czci we własnej ojczyźnie”
– cześć dla wierzących i ta, która się nam objawi
J 12,26: „A kto by chciał Mi służyć, niech idzie na Mną, a gdzie Ja jestem, tam będzie i mój sługa. A jeśli ktoś Mi służy, uczci go mój Ojciec”
Rz 2,7: „[…] tym, którzy przez wytrwałość w dobrych uczynkach szukają chwały, czci i nieśmiertelności – życie wieczne”
Rz 2,10: „Chwała zaś, cześć i pokój spotka każdego, kto czyni dobrze – najpierw Żyda, a potem Greka”
1 P 1,7: „Przez to wartość waszej wiary okaże się o wiele cenniejsza od zniszczalnego złota, które przecież próbuje się w ogniu, na sławę, chwałę i cześć przy objawieniu Jezusa Chrystusa”
1 P 2,7: „Wam zatem, którzy wierzycie, cześć! Dla tych zaś, co nie wierzą, właśnie ten kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się głowicą węgła”
– cześć oddawana Bogu przez ludzi:
Mt 15,8: „Ten lud czci Mnie wargami, lecz sercem swym daleko jest ode Mnie”
Mk 7,6: „Odpowiedział im: «Słusznie prorok Izajasz powiedział o was, obłudnikach, jak jest napisane: ‘Ten lud czciMnie wargami, lecz sercem swym daleko jest ode Mnie’»”
– cześć odbierana przez Syna od Boga Ojca
Hbr 2,7: „[…] mało co mniejszym uczyniłeś go od aniołów, chwałą i czcią go uwieńczyłeś”
Hbr 2,9: „Widzimy natomiast Jezusa, który mało od aniołów był pomniejszony, chwałą i czcią ukoronowanego za cierpienia śmierci, iż z łaski Bożej za wszystkich zaznał śmierci”
2 P 1,17: „Otrzymał bowiem od Boga Ojca cześć i chwałę, gdy taki oto głos Go doszedł od wspaniałego Majestatu: «To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie»”
– cześć odbierana przez Boga Ojca od Syna
J 8,49: „Jezus odpowiedział: Ja nie jestem opętany, ale czczę Ojca mego, a wy Mnie znieważacie”
– cześć Boska
Ap 5,12-13: „[…] mówiących głosem donośnym: «Baranek zabity jest godzien wziąć potęgę i bogactwo, i mądrość, i moc, i cześć, i chwałę, i błogosławieństwo». A wszelkie stworzenie, które jest w niebie i na ziemi, i pod ziemią, i na morzu, i wszystko, co w nich przebywa, usłyszałem, jak mówiło: «Zasiadającemu na tronie i Barankowi błogosławieństwo i cześć, i chwała, i moc, na wieki wieków!»”
1 Tm 1,17: „A Królowi wieków nieśmiertelnemu, niewidzialnemu, Bogu samemu – cześć i chwała na wieki wieków! Amen”
1 Tm 6,16: „[…] jedyny, mający nieśmiertelność, który zamieszkuje światłość niedostępną, którego żaden z ludzi nie widział ani nie może zobaczyć: Jemu cześć i moc wiekuista! Amen”
Ap 4,9: „A ilekroć Zwierzęta oddadzą chwałę i cześć, i dziękczynienie Zasiadającemu na tronie, żyjącemu na wieki wieków […]”
Ap 4,11: „Godzien jesteś, Panie i Boże nasz, odebrać chwałę i cześć, i moc, boś Ty stworzył wszystko, a dzięki Twej woli istniało i zostało stworzone”
Ap 7,12: „[…] mówiąc: «Amen. Błogosławieństwo i chwała, i mądrość, i dziękczynienie, i cześć, i moc, i potęga Bogu naszemu na wieki wieków! Amen»”.
Jak wskazuje kontekst, to samo słowo timeo przybiera cały wachlarz znaczeń: od czci oddawanej właścicielowi niewolnika do czci należnej jedynie Bogu, nie można więc tłumaczyć go przez to samo polskie słowo, gdyż w ten sposób różnica ta zostaje zniwelowana. Kiedy się weźmie to pod uwagę, staje się jasne, że werset J 5,23 dowodzi dobitnie, iż Synowi Bożemu należy się cześć Boska – taka sama jak Ojcu.
Grzegorz Żebrowski
(październik 2003)
P R Z Y P I S Y :
[1] Autor jest twórcą apologetycznej strony: www.trynitarysci.republika.pl poświęconej przede wszystkim obronie dogmatu o Trójcy.
[2] Jeśli nie podano inaczej, cytaty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.
[3] R. Popowski, Wielki słownik grecko-polskiego Nowego Testamentu, Warszawa 1997.
[4] Wszystkie wyróżnienia w tekście biblijnym dodane przez G.Ż.
[5] Zob. tamże, indeks słowa sebomai: 4437.